De Banden

Deze Atlas Maior is net als het grootste deel van vergelijkbare atlassen gebonden in kalfsperkament. De banden zijn voorzien van goudbedrukking.

Goudbedrukking
Duidelijk is te zien met welke kracht deze stempels in het perkament werden gedrukt


De banden hebben doorgehaalde bindingen. Dat wil zeggen dat de perkamenten stroken waar de katernen op zijn genaaid door het perkament van de band worden gehaald en vervolgens weer teruggestoken om aan de binnenzijde van de platkernen (=borden) vastgelijmd te worden. Deze constructie is ooit bedacht om een goede verbinding te maken tussen de band en het boekblok (enigszins vergelijkbaar met de engelse bindwijze bij leren boekenbanden waarbij de touwbindingen door de borden worden gehaald).

In de praktijk blijkt dit meestal een ongelukkige constructie: door krimp en/of stug worden van de perkamenten bekleding komt er een grote spanning te staan op het stukje perkament waar de binding uit en in gaat. Gevolg: het breekt en de verbinding band/boekblok is verdwenen.

Eenzelfde verschijnsel doet zich voor bij de zogenaamde doorgehaalde kapitaalkernen: de perkamenten stroken waarop de kapitalen zijn gestoken zijn eveneens door de band gehaald en praktisch in alle 44 gevallen (11 banden, kop en staart, voor en achter) zijn doorvoersleuven stuk getrokken.

Doorvoersleuven beschadigd
Een veel voorkomend verschijnsel: gescheurde doorvoersleuven


Ook bij deze banden is dit het geval. Omdat er tevens linnen achterlijmstroken zijn gebruikt is in het algemeen de verbinding tussen band en boekblok nog steeds goed c.q. stabiel te noemen. Geen losse banden dus.


Omgezette randen

Deze perkamenten banden zijn aan de voorzijde voorzien van zogenaamde 'omgezette randen' (terminologie uit "Kneep en Binding" 52.4).

Het ontstaan van deze typische eigenschap is niet helemaal duidelijk; in de literatuur heeft men het zowel over esthetische motieven alsook over termen als 'bescherming van de voorsnede' en ook 'stabilisatie van het bord' (bronvermelding volgt t.z.t.).

Hoe dan ook: voor restauratoren is het een lastig en dubieus verschijnsel. In de praktijk (350 jaar later weliswaar) blijken deze omgezette randen vaak helemaal niet zo gunstig voor het behoud van het boek.

Door krimp van het perkament (plattenbekleding)  ontstaat er een spanning op de omgezette rand waardoor deze (meestal) naar binnen wordt getrokken. Het gevolg is dat, wanneer het boek wordt dichtgeslagen, het papier van de eerste (en laatste) katernen wordt samengedrukt en gaat vervormen.

Papierschade t.g.v. omgezette randen
Papierschade t.g.v. omgezette randen


Vaak (dus bij nagenoeg alle banden in dit geval) zijn vooral de hoeken van deze 'omgezette rand banden' ernstig vervormd. Op de pagina "Restauratie" wordt uitgelegd waarom en hoe dit probleem wordt aangepakt.

Vervorming van de hoeken
Vervorming van de hoeken

Vlekken

Zoals meestal het geval zijn er verschillende vlekken en verkleuringen bij deze perkamenten banden te zien. Een bekend verschijnsel zijn de grijzige vlekken die zich met name op het achterplat bevinden. Deze vlekken zijn veroorzaakt door het schuiven van de band over (ruwe houten) tafels. De bovenlaag van het perkament raakt beschadigd en opgeruwd. Vervolgens trekt stof en vuil in het perkament.

Inslagen

Eveneens een veel voorkomend verschijnsel bij perkamenten banden: losgeraakte inslagen; ook weer veroorzaakt door krimpspanningen in het perkament.

Losgeraakte inslag
Losgeraakte inslag t.g.v. krimpspanningen
Door deze krimp is het schutblad op die plaats ook gescheurd en bij het opnieuw vastzetten van de inslag blijkt vaak dat er een ruimte overblijft.

Sluitlinten

De sluitlinten (groen linnen) zijn nagenoeg vergaan. Sommige van deze linten hangen nog met enkele draden aan elkaar.


Titelschildjes

Sommige van de leren titelschildjes zijn los aan de randen.

Titelschildje los aan de randen
Titelschildje los aan de randen